💢 ایل خلج | تبارشناسی
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
🇮🇷پژوهش محسن داداش پور باکر
📲اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی
بسم الله الرحمن الرحیم
💢 ایل خلج
"از قبائلی که قرن‌ها قبل به قم آمده‌اند و اکنون نیز در قسمتی از روستای اطراف اقامت دارند، ایل خلج می‌باشد که اصلا از قبایل ماوارءالنهر بوده‌اند و نویسنده از علت و زمان آمدن آن‌ها به قم اطلاع صحیح ندارد. همین قدر می‌داند که مسکن اصلی قوم خلج در فاصله هند و جَستان (با سکون س) در پشت ناحیه غور بوده و خلجان از لحاظ خوی و لباس و زبان همانند ترکان دیگر بوده‌اند. ساکنان خلجستان قم که در مغرب شهر واقع است، همه خلج نیستند. خلج‌ها به زبان خلجی که ظاهرا لهجه‌ای از ترکی ماوراءالنهری است، سخن می‌گویند. جمعی دیگر به زبان ترکی معمولی و بقیه زبانشان فارسی است. قریه‌های خلجستان عموما بسیار قدیمی و پاره‌ای از آن‌ها از قبیل گیو به احتمال قوی از پیش از اسلام باقیمانده، نام‌های این قراء نیز بیشتر فارسی اصیل است؛ چه شده است که عده‌ای از این دهات به سکونت قوم خلج اختصاص یافته؟ نویسنده اطلاع مستندی در دست ندارد."
(تاریخ مذهبی قم، علی‌اصغر فقیهی، ص ۱۹۰ - ۱۹۲)
توضیح
۱.دعوت‌نامه‌ای برای شرکت در ششمین همایش ایل خلج در دهستان مزرعه‌نو برایم ارسال شد که چون نتوانستم شرکت کنم برای یاد از این ایل و قوم ارجمند و تشکر از برگزارکنندگان همایش مرقومه حاضر تقدیم می‌شود.
۲. در نوشته‌های قم‌پژوهانه خود نخست بررسی می‌کنم ببینم با موضوع چه ارتباط شخصی و خانوادگی دارم، اگر چیزی باشد، سعی می‌کنم یادآور شوم. منظور آن است که با موضوع مانوسم و با موضوع غریبه نیستم. قم‌پژوهی بومی و قم‌زیستم. این روایت‌ها را قسمتی از تاریخ اجتماعی معاصر قم هم می‌دانم.
۳. نزدیک‌ترین روستای سابق به شهر قم که به زبان خلجی تکلم می‌کنند، روستای شادقلی‌خان در زبان عامیانه شاغالو/ شاقالو است. اقوام و خاندان ما از قدیم با دامداران و کشاورزان آنجا مراوده و معامله داشتند. چوداران و مالداران آنجا از قدیم بره‌‌نرهای ما را در زمستان پیش‌خرید می‌کردند و در تابستان بعد از این که از کوه پایین می‌آمدند، برای پرواربندی و یا فروش می‌بردند.
۴. مرحوم حاج سیدمرتضی محسنی معروف به حاج مدیر متولی باغ بزرگی در آنجا بود که مالکیت آن متعلق به مرحوم حاج ارباب محمد آقا اربابی بود. همانی که ساختمان پیشین دبیرستان دین و دانش را ساخت. آن مرحوم از ملکداران بزرگ و بلاعقب بود و با تیره‌ای از اقوام ما (مرحوم حاج مدیر و برادرانش) خویشاوندی داشت.
من این باغ بزرگ با دیوارهای چینه‌ای اش را دیده بودم. عکس‌های هوایی، بزرگی آنجا را نشان می‌دهد. این باغ اکنون به طور کامل نابود شده است.
۵. یکی از افرادی ساکن آنجا که بالغ بر شصت هفتاد سال با ما و پسرعمه مرحوم من حاج سیدعباس محسنی (آقا بزرگ) مراوده و معامله داشت شخصی از آنجا معروف به مشت اصغر شاخی بود. این شخص را بسیاری در ابتدای خیابان خاکفرج دیده‌اند که به کار خرید و فروش بره‌لیسه و بره‌شیری و پوست و روده اشتغال داشت و در گله عمه‌زاده من تعدادی گوسفند به صورت چَکَنه (گوسفند غیر اربابی) داشت. تا یکی دوسال پیش هم او را می دیدم. بسیار پیر شده بود.
جز آن تمام سلاخ‌های ساکن شادقلی‌خان با ما مراوده یا معامله داشتند. چون کشتارگاه قم مجاور این روستای سابق است. من زبان خلجی را از دهان این افراد شنیدم. هنوز هم زبان خلجی در آنجا تداول دارد ولی رو به خاموشی است.
۶. در ادبیات معاصرِ قوم یا ایل خلج مرحوم مسیب عربگل جایگاه ویژه‌ای دارد. من نام ایشان را نخستین بار در معرفی کتابی از مستشرقی آلمانی در مجله آینده و در معرفی زبان خلجی به قلم مرحوم استاد ایرج افشار دیدم. زمانی که مشترک آن مجله بودم. آن مرحوم به یکی از دانشگاه‌های آلمان نیز دعوت شده بود تا در تحقیقات مربوط به زبان خلجی از او استفاده شود. ذکر آن را در یکی از یادداشت‌های منتشر شده آورده‌ام.
۷. دختران مرحوم عربگل که یکی از آنان پزشک متخصص است سخت در بزرگداشت پدر و ایل خلج و زبان خلجی کوشایند. و هر چند وقت یک‌بار متولی همایشی در این خصوص می‌شوند. در یکی از آن‌ها سعادت حضور و آشنایی با ایشان را پیدا کردم.
به هر حال زبان خلجی یکی از زبان‌های رایج در شماری از روستاهای غربی قم است. هر روستا نیاز به تحقیق به صورت جداگانه دارد. جناب دکتر جمراسی از پژوهشگران خلج زبان ساکن قم گام‌های ارزنده‌ای در این خصوص برداشته‌اند. امید است پژوهشگران دیگر، تحقیقات کامل‌کننده را به سرانجام برسانند. جایی دیدم که در این زبان واژه‌های اصیل پارسی به فراوانی وجود دارد.
سیدمحسن محسنی
۱۴۰۴/۰۶/۲۷
#ایل_خلج
#بنیاد_قم_پژوهی
🔷 ارتباط با دانشگاه #طلوع_مهر
واحدخواهران|قم‌پژوهی|کانون‌نویسندگان
مرکز مشاوره |مهارت‌افزایی|قرارگاه‌فرهنگی
🟨نکته: در برخی نوشتارهای منتشر شده به نظر می رسد اسامی و وقایع کتابت شده در این اثر خطی، مربوط به زمانهای دورتر و یا هم عصر مولف مزبور باشد که نیاز به تحقیق جامع دارد.
📸در برخی از نوشتارها هیچگونه نمایه ای از این کتابت خطی در اختیار پژوهش ادملاوند نیست.
🔴 به منظور حفظ حریم شخصی، انتشار نمایه یا اصالت سند و یا کتابت و یا نام دارنده ی این اسناد و کتابت به خودشان واگذار شده است.
⚠️چاپ و نشر مطالب #بدون_نام بردن از نگارنده و منبع#پژوهش_ادملاوند مجاز نبوده و درج منبع الزامی است.
🟠با توجه به نسبی بودن علم تاریخ، این مطالب تا زمانی اعتبار دارد که سند اصیل و متقنی آن را نفی نکند.
در صورتی که اسناد جدید و دارای اصالتی به دست آید که با مطالب موجود در این پژوهش تعارض داشته باشد، نگارنده بدون هیچ گونه تعصبی ، آن را خواهد پذیرفت.
⚠️تمامی آثار [صوت، فیلم، نمایه، اسناد و نوشتار] منتشر شده در این صفحه تحت حمایت #نگارخانه_ادملا و یا #پژوهش_اِدمُلّاوَند | زیر مجموعه ی آوات قلمܐܡܝܕ صرفا فقط دارای #ارزش_پژوهشی هستند و ارزش قانونی دیگری ندارند.
𒇹𒂹𒄁𒇺 𒃀𒀀𒃀𒀀𒄹 𒁁𒈀𒃹 𒁀𒀀𒆺𒃹
🟡تمامی حقوق برای محسن داداش پور باکر محفوظ است.
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
📑#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
📜امام علی علیه السلام: